اتاق اعدام در ایندیانا که در آن بمبگذار شهر اوکلاهما تیموتی مک وی در سال 2001 کشته شد: آیا باید معماران نقشی داشته باشند؟
مقاله ی اصلی در نشریه ی معماری تحت عنوان ” انضباط و مجازات: حقوق بشر در معماری” (“Discipline and Punish: the Architecture of Human Rights“) به چاپ رسیده است. این مقاله که توسط بنیانگذار طراحی معماری و نقشه کشی برای مسئولیت اجتماعی ، رافائل شری نوشته شده است ، به تشریح چگونگی طراحی زندان در ایالت متحده و نقاط دیگر تجاوز به حقوق اساسی بشر است می پردازد، و نشان می دهد چگونه برخی از معماران در این طراحی شریک می شوند.
ما فکر می کنیم مقررات معماری به این دلیل وجود دارند تا از ایمنی ساختمان ها برای عموم مردم اطمینان حاصل شود. اما اگر دلیل ضررساختمان،عیب پیش بینی نشده سازه ای نباشد و عملکرد ساختمان دقیقا دلیل آن باشد چه؟ و مسئولیت معماران درگیر در ساخت آن چیست؟ این سوال ها محور مناقشات فعلی متخصصان معماری شرکت کننده در طراحی زندان در آمریکا است.
عکس هوایی از زندان ایالتی پلیکان بی (Pelican Bay) در کالیفرنیا
2.3 میلیون زندانی در ایالات متحده که نشان دهنده ی بزرگترین سهم ازجامعه پشت میله های زندان نسبت به نقاط دیگر جهان است ، عملیات ساخت و ساز زندان را به یک صنعت بزرگ در این کشور تبدیل کرده است.
اجرا و استفاده از سلول های انفرادی گسترش یافته ، و این امر به طور گسترده مورد انتقاد قرار گرفته است. سازمان عفو بین الملل و سازمان ملل متحد شیوه های ایالات متحده مانند انزوا، که می تواند به سلامت روانی طولانی مدت و بینایی یک فرد در مدت چند هفته آسیب بزند را محکوم می کنند.
در همین حال بریتانیا ، پس از آن اتحادیه اروپا، اخیرا صادرات ماده ی کشنده ی تزریقی سدیم تیوپنتال را به آمریکا ممنوع اعلام کرده اند به این امید که ایالت متحده را تحت فشار قرار دهند تا درباره ی این مجازات غیرمنصفانه تجدید نظر نماید. در حالی که دنیا مواضع خود را در مقابل شرایط کیفری ایالات متحده، سخت تر کرده است، به طور نگران کننده ای ، معماران دارای مجوز در ساخت و ساز زندان های جدید از جمله اتاق های مرگ و سلولهای انفرادی که به طور خاص ناقض حقوق بشر است شرکت می جویند.
از انستیتوی معماری آمریکا ( AIA ) به دلیل داشتن دستورالعمل هایی داخلی برای التزام اعضای خود به “حمایت از حقوق بشر در تمام تلاش های حرفه ای خود” ، تقدیر شده است. با وجود آسیبی که توسط پروژه ی آمریکا در بازداشت زندانی ها در گوانتانامو، به حقوق بشر زده شد، در لهستان، رومانی و در خانه، در نقاط دیگر انگلیسی زبان دنیا نه ریبا (RIBA) و نه موسسه ی معماری استرالیا چنین موضع صریحی اتخاذ نشد. و نه حتی در دستورالعمل های معماری کانادا یا اتحادیه بین المللی معماری با دستورالعمل های نمونه ی خود در اخلاق این امر مشاهده شد.
با این وجود، موضع به ظاهر سخت AIA برای هدایت معماران دارای مجوز در مواجهه با مشتریانی که خواهان کمک های طراحی ناقض حقوق بشر هستند، کافی نبوده است.
مفهوم حقوق بشر برای اولین بار در 536 قبل از میلاد ظهور کرد، زمانی که کوروش بزرگ شهر بابل را فتح و پس از آن برده ها را ازاد کرد، و اعلام کرد که تمام مردم حق انتخاب دین خود را دارند، و برابری نژادی را در قانون ایرانیان باستان بنیان نهاد.
معاهدات مدرن حقوق بشر بعد از جنگ جهانی دوم برای محافظت مردم در مقابل آسیب های دولت های سرکوبگر به وجود آمد. اگر چه به نظر می رسد امروزه دولت های غربی به مقاومت در برابر نظارت بین المللی و یا پاسخگویی تمایل پیدا کرده اند ، ولی در ابتدا حقوق بشر مایه ی افتخار ملی و ظرافت دیپلماتیک بود.
جامعه ی مدنی که مدت هاست سنگر مقاوت خود و معمارانی است که درون آن کار می کنند، افزایش و کاهش آزادی و رفاه ما را در سایه ی آزادی و رفاه دیگران می بیند. حقوق بشر نه تنها در لحظات بحرانی قانون اساسی ، بلکه در زندگی روزمره ، که در آن کار معماری معمولا انجام شده است، اعمال می شود.
معماران باید از ابعاد اخلاقی پروژه های خود آگاه باشند تا از آنچه نظریه پرداز معروف سیاسی ،هانا آرنت (Hannah Arendt) “ابتذال شر” می نامد – مسیر ظریف از پذیرش یک پروژه سوال برانگیز اخلاقی تا آشنا شدن با یک مشتری مسئله دار که سوال پرسیدن درباره ی برنامه هایشان را روی هم رفته متوقف می کند- دوری کنند.
دولت های خارجی به ویژه آن هایی که در کشورهای در حال توسعه هستند، در جستجوهایشان برای طراح های مدرن، از معماران آمریکایی تقاضا می کنند.
چگونه باید حرفه ی معماری به این مسئله پاسخ دهد؟ در حال حاضر گروه معماران، طراحان و برنامه ریزان مسئولیت اجتماعی از AIA درخواست کرده اند تا دستورالعمل های اخلاقی خود را بهبود بخشد تا صریحاً اعضای معمار را از طراحی فضاهای ناقض حقوق بشر، منع کند. پزشکان و سایر متخصصان پزشکی در حال حاضر دستورالعمل های مشابهی دارند که اساسنامه ی حرفه ای آن ها را تشکیل می دهد. اصلاح AIA عواقب عمیق بین المللی در بر دارد.
معماران زندان ایالات متحده در حال حاضر توسط دولت های خارجی قضاوت می شوند، به ویژه از طرف کشورهای در حال توسعه که به دنبال دریافت طرح های مدرن زندان هستند. زندان ابوغریب عراق ، مکانی که اعدام های بی شمار دسته جمعی صدام حسین و شکنجه های ننگین توسط کارکنان ایالات متحده در آن انجام شد، توسط معمار آمریکایی ادموند وایتینگ (Edmund Whiting) طراحی و بوسیله پیمانکار بریتانیایی در اواخر سال 1960 ساخته شد. از آن زمان، شرکت های آمریکایی در کلمبیا، مکزیک، و امارات متحده ی عربی مشغول به کار هستند ، مکان هایی که “مجموعه ی بازجویی” ذکر شده در خلاصه ی معماری امروز ممکن است فردا توسط دیده بان حقوق بشر ذکر شود.
زندان های مخفی بدنام CIA در خارج از امریکا در سال 2003 ساخته شد که دارای سلول های پیش ساخته از شرکت SteelCell از بالدوین، است. این شرکت تامین کننده ی سلول های ساختمان وسیع بازداشتگاه محکومین در خلیج گوانتانامو نیز بود که از طرح های ارائه شده توسط معماران و مهندسان آمریکایی ساخته شد. معماران آمریکایی تحت فرمان AIA در یک موقعیت مقتدرانه برای اتخاذ موضعی می باشند که اجماع اخلاقی جامعه را به جلو براند.
حمایت از افراد در زندان سخت می نماید. به غیر از افرادی که به ناحق به زندان افتاده اند ( به طور شگفت انگیزی درصد بالایی در ایالات متحده، حتی افراد در انتظار مرگ، که پرونده هایشان دقیق ترین برزسی را دریافت می کند) افراد در زندان قانون شکنی کرده اند، اغلب به دیگران آسیب زده اند، گاهی اوقات به طرز وحشیانه ای این کار را کرده اند. اما حقوق بشر زندانیان در مورد جنایات آن ها نیست ، بلکه درباره ی حفاظت از جامعه در مقابل سقوط به حداقل سطح شایستگی و ضمانتی است برای ما در رسیدن به ارمان های والایی که هدفمان است.
باراک اوباما درباره ی نلسون ماندلا گفت :” او برای آزادی زندانیان مبارزه کرد و نیز برای آزادی زندانبانان” . (تا چه حد خود رئیس جمهور ایالات متحده به این امر در خود آمریکا پایبند است؟) وقتی معماران زندان ها را طراحی می کنند، نه تنها مسئول وضعیت زندانیان و نگهبانان داخل زندان هستند، بلکه مسئول وضعیت ازادی همه افراد خارج از زندان نیز می باشند.
قانون گذاران، رؤساء و کارکنان زندان البته بیشترین مسئولیت را برای شرایط زندان دارند- در نهایت، هر اتاقی می تواند برای شکنجه استفاده شود، این طور نیست که فقط سلول انفرادی این گونه در نظر گرفته شود. بار اخلاقی بر دوش طراحان بیش از حد بزرگ است که یک معمار یا شرکت بتواند به تنهایی از پس آن برآید،به همین دلیل AIA باید به صراحت و به صلابت از حقوق بشر سخن بگوید. پشت کردن به پروژه هایی که ناقض حقوق بشر هستند لازمه ی حرکت اساسی در جهت تحقق چشم انداز جهان برابری و شکوفا است .جهانی که معماران هر روز در تلاش برای ساختش هستند.
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)