دسته کمانچه قطعه چوبی استوانهای است که پهنای آن هرچه بسمت پایین میرود به نسبت کمتر میشود قطر دسته کمانچه در پهنترین قسمت آن 5/3 الی 4 سانتیمتر میباشد که در گذشته به دلیل طرز متفاوت دست گرفتن ساز دسته را قطورتر میساختند. دسته ساز شامل سه قسمت کلی است: یک- خود دسته که در قسمت بالایی آن جعبه گوشی قرار دارد (جعبه گوشی فضایی برای قرار گرفتن چهار عدد گوشی است که کارشان نگهداشتن سیمها است و انجام عمل کوک. محل آن در بالای دسته میباشد که عرض آن در حدود 2 الی 5/2 سانتیمتر است و طول آن حدود 11 سانتیمتر میباشد). جنس دسته ساز بطور معمول از چوب گردو بوده که سطح رویی آن محلی که سیمها بروی دسته عبور میکنند را ازاستخوان ساق شتر، عاج یا چوبهایی با بافتی فشرده و محکم چون فوفل، عَناب و شمشاد میپوشانند که باعث استحکام سطح دسته و جلوگیری از خوردگی آن توسط سیمها و عرق دست نوازنده در محل انگشت گذاری میگردد. بالای دسته در انتهایی ترین قسمت آن را به صورت تاج تراشیده که همان نام تاج را دارد و در زیبایی شناسی و قرینه بودن اجزا ساز نقش دارد. دو- شیطانک تکهای از چوب یا شاخ حیوانات است که سیمها پس از خروج از جعبهی گوشی بر روی آن عبور مینمایند. در واقع مانند پُلی حایل جعبه گوشی و کاسه ساز میباشد که به عنوان اولین نقطه تماس برای عبور سیمها از محل جعبه گوشی عمل مینماید که ارتفاع آن در حدود25% سانتیمتر است (در واقع این ارتفاع را نوازنده تعیین مینماید، وابستگی مستقیم به جنس صدای خروجی از سازش و کوکهایی را که استفاده مینماید دارد. منظورکوکِ نمودن سیمها است که دیاپازون یا زیر دیاپازون کوک شوند. ارتفاع شیطانک بروی دسته ارتباط با شُلی و سفتی سیمها دارد) سه- گوشیها، چهار استوانهی باریک چوبی است که در یک اندازه ثابت ساخته شدهاند و بصورت افقی در چهار سوراخ تعبیه شده در جعبه گوشی قرار میگیرند و سیمهای ساز بدور آنها پیجیده میشوند (در گذشته ساز کمانچه دارای سه گوشی بود اما پس از ورود ویلن به ایران گوشی چهارم نیز بدین ساز اضافه گردید وامروز از چهار سیم استفاده میگردد) بلندی هر گوشی در حدود 11 سانتیمتر است و فاصله هر یک ازگوشیها از گوشی کناری 4 سانتیمتر میباشد. جنس گوشی از چوب گردو است با این تفاوت چوب آن نرمتر از چوب دسته ساز بوده، چراکه در اثر چرخش زیاد در سوراخهای بورقو شده در جعبه گوشی و گذر زمان گوشیها ساییده میشوند و نیاز به تعویض پیدا خواهند کرد و میتوان به راحتی آنها را عوض نمود و با این نوع انتخاب جنس گوشیها، دسته ساز در دراز مدت دچار سایش نخواهد گردید. در ایران دسته بیشتر سازها را از چوب گردو میسازند که چوب آن محکمتر از چوب کاسه انتخاب میشود. این چوب مقاومت زیادی در برابر تغییرات محیطی و انرژیها وفشارهای طولی و عرضی را دارد و سازندگان به تجربه این موضوع را دریافتهاند. بیشترین فشار وارده به دسته ساز بر اثر کشیدگی سیمهای ساز است. چوب گردو همچنین رسانای عالی صوت بوده و به جرات میتوان گفت در ایران هنوز چوبی پیدا نشده که جایگزینی برای چوب گردو باشد.
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)