خرک، هدایت کننده صوت حاصل از ارتعاش سیمها به درون کاسه و تشدید و عبور آن به دیگر نقاط ساز را عهدهدار است. تکه چوبی از جنس چوبهای نرم که روی پوست قرار میگیرد و چون پُلی سیمهای ساز بر روی آن گُذر مینمایند. سطح بالایی آن که سیمها از آن میگذزند قوس دار است این قطعه چوب به روی پوست (صفحه ارتعاش) قرار گرفته و نقش انتقال دهنده صدا از سیمها به جعبه صوتی (کاسه ساز) را اجرا میکند. در گذشته به دلیل غیر استاندارد بودن سازها و استفاده از کوکهای پایین از خرکهای بلندتر از امروز استفاده میشد و قطرآنها بیشتر از نوع امروزی بوده و چوب آن سختر بوده است. هرچه بافت چوب در خرک فشرده تر یا به تعریفی سفت تر باشد صدای حاصل از آن تیزتر و کم حجم تر میگردد. در کمانچه های محلی این موضوع را به وضوح میتوان متوجه شد وبه راحتی اختلاف فاحش صدای آنرا با سازهای شهری میتوان دریافت. جنس خرک در گذشته از چوبهایی چون گردو وشمشاد بوده است اما امروز از چوبهای نرم با فشردگی پایین استتفاده میشود که صدای ساز را تو دماغی تر کرده و در کوکهای بالا به خصوص در سیم می و در پوزیسیون های بالا از ناهنجاری و تیزی صدا درحد زیادی کاسته است. استفاده از چوبهای نرم برای خرک در افزایش حجم وشدت صدای خروجی از کاسه نقش به سزایی دارد. بعد از اینکه خرک تراشیده شد زیر پایههای آنرا به حالت نیم هلال و قوسدار سنباده میکنند که در زمان قرار دادن خرک روی پوست به خوبی داخل آن جای میگیرد البته لازم به یادآوری است بهترین وقت برای جای دادن خرک بر روی دهانه ساز زمانیست که پوست مرطوب میباشد. جنس خرک را معمولا از گردو، شمشاد، چنار و بید انتخاب میکنند. بهترین خرک برای کمانچه از چوبهای سفید و نرم ساخته میشوند. چراکه هرچه نوع چوب از بافتهای نرمتر و کم تراکم انتخاب شود صدای ساز نیز نرمتر و تودماغی تر میگردد (موسیقی ایرانی بر خلاف مناطق همجوار موسیقی آلتو و ملایمی است این واقعیت را با توجه به نوع لهجه وگویشها و تُن صدای ایرانیان به خوبی میتوان دریافت طراحی وساخت سازهای اصلی موسیقی ایرانی که بیشتر در محدوده آلتو میباشند دلیلی بر اثبات این موضوع است).
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)