دسته بندی کلی کاسه کمانچه

در ایران بر اساس یک دسته بندی کلی کاسه کمانچه را به سه شکل مختلف میسازند:

کمانچه با کاسه یک تکه ، سازهایی با کاسه قَندانی شکل و پشت باز ،   کمانچه ترکهای

 کمانچه با کاسه یک تکه (در اصل یک کُنده چوب را  به شکل کاسه ساز در آورده و در حد امکان نازک میکردند، گرچه عدهای برای راحتی کار و ایمنی کاسه ساز، آن را دو تکه می تراشیدند سپس دو تکه را به هم میچسباندند) لازم به یادآوریست از زمانیکه دستگاه خراطی به صنعت ساز سازی ملحق شد صنعت ساخت دچار تحول گردید. سازندگان تا پیش از این خالی کردن کاسه را  با وسیلهای فلزی بنام مُقارانجام میدادند که کاری پر مَشقت و طاقت فرسایی بوده است آنها مدت زمان زیادی را برای تراشیدن و تهی نمودن داخل کاسه صرف مینمودند. امروزه کار تراشیدن کاسه کمانچه را با دستگاه خراطی انجام میدهند. این عمل باعث  صرفه جویی در وقت، کم شدن وزن کاسه ساز و یکنواختی قطر در تمامی سطح کاسه گردیده است.

سازهایی با کاسه قَندانی شکل و پشت باز، دهانه کاسه کوچکتر از فُرم کروی و پشت بسته بوده و حجم جعبه صوتی نیز کوچکتر از نوع کروی میباشد (این نوع کمانچه بیشتر در نواحی لرستان و بختیاری استفاده میگردد و در اصطلاح به آنها ساز لُری میگویند که نقش به سزایی در اجرای موسیقی در این نواحی دارد کمانچه پشت باز دارای صدایی تیزتر و رسا تر نسبت به نمونه کاسهای آن میباشد و دارای وزنی به نسبت سبکتر از نمونه های دیگر است بیشترین مانور نوازندگان این نوع کمانچه بر روی سیم اول یا سیم می میباشد در گذشته پیش از ورود تکنولوژی صدا به وادی موسیقی ایران نوازندگان استفاده از این نوع کمانچه را به دیگر نوعها ترجیح میدادند)

  کمانچه ترکهای، سازی است با کاسه کروی کامل و پشت بسته که با کنار هم گذاردن ترکه هایی از چوب توت گردو و.. که پیشتر در قالبهایی آلومنیومی آماده شده است را پس از خشک شدن ترکهها و از دست دادن رطوبت از قالبهایشان خارج نموده و با چسباندن آنها در کنار یکدیگر تشکیل یک دایره کامل را میدهند.  (ساخت اینگونه کاسهها، تحولی جدید در ساخت کمانچه و دیگر سازهایی چون سهتار و تنبور داشته است. از خصوصیات این نوع کاسه میتوان سرعت در ساخت، نصب ترکهها به صورت یک اندازه ویکنواختی قطر ترکهها نام برد.این عوامل باعث سبکی بیش از حد کاسه گردیده و در نتیجه سبب زیاد شدن حجم صدای خروجی از جعبه صوتی کمانچه گردیده است). گرچه این سیستم در ساخت کاسه حرکتی تازه را سبب گردیده اما هرگز جای زیبایی و استقامت کمانچههای یک تکه را که سالها استفاده میشد نگرفته است حتی عمق صدا و پختگی که از نوای کمانچهی یک تکه شنیده میشده  را در این نوع سازها شنیده نمیشود.  قطر دهانه ساز در نوع شهری یا همان کمانچهی معمول 5/10 تا 11 سانتیمتر است منظور از دهانه، قسمت باز جلو کاسه است که تکهای پوست بر آن چسبانده میشودکه سیمها پس از عبور از روی دسته بر روی خرکی که بر پوست روی دهانه کاسه قرار گرفته است عبور میکند. برای جلوگیری از باز شدن ترکه­ها در قسمت دهانه، طوقی از جنس چوبهای محکم را درلایه درونی دهانه ساز تعبیه میکنند این عمل سبب تعدیل فشار پوست و سیمها بر دهانه میشود و موجب افزایش طول عمر کاسه و جلوگیری از قوس آن در دراز مدت است.