کاسه: به شکل گلابی میباشد و معمولاً از چوب توت ساخته میشود و ضخامت آن تقریباً ۴ میلیمتر میباشد که اگر این ضخامت بیشتر شود صدا زیر ته (تنبور زیر خوان میشود) و اگر ضخامت آن کمتر شود صدا بم تر (تنبور بم خوان میشود) عمق کاسه در تنبورهای مختلف از ۱۳ الی ۱۷ سانتیمتر میباشد عرض دهنة آن نیز از ۵/۱۵ الی ۲۰ سانتیمتر مشاهده شده است؛ و طول کاسه تا دستان سیزدهم از ۳۵ الی ۴۲ سانتیمتر میباشد (۳۵ سانتیمتر مربوط به تنبور سیدامرالله شاه ابراهیمی و ۴۲ سانتیمتر مربوط به علیاکبر مرادی ساخت اسداله گهواره میباشد) بر روی برخی از کاسههای تنبور سوراخهایی تعبیه شده که بنی بر سلیقه سازنده آنها متغیر میباشد. این سوراخها را به منظور آزاد کردن صدای ساز ایجاد میکنند و بر روی انواع آن ۲ الی ۵ سوراخ معمول میباشند.
انواع کاسه تنبور:
کاسه یکپارچه: این کاسه همانطور که از اسم آن پیداست طی مراحل از یک کنده بصورت یکپارچه ساخته میشود که به آن کاسهای یا کشکولی هم میگویند. چوب آن از جنس توت میباشد. چون این چوب دارای حعل و فرج و الیا فدار و دارای رگههای ریز و زیبایی میباشند.
لازم است ذکر شود که درختهای توت که در کوهپایهها هستند و کمآبی کشیدهاند چون خشک میباشند طنین و زنگ بیشتری دارند و برعکس درختانی که در خاکهای دارای املاح و در نواحی مربوط رشد کردهاند صدای نامطلوبی دارند. تنبور کاسهای دارای اصالت زیادی میباشند و از هزارههای قبل اولین تنبورها با این نوع کاسه ساخته شدهاند. این کاسهها را در گذشته با ابزارهای ابتدایی مانند تیشة معمولی و اسکنه و چند رندة چوب میساختند و ما امروزه با پیشرفت تکنولوژی میتوان این نوع کاسهها را در مدت زمان اندک ساخت هرچند در حال حاضر نیز بعضی از سازندگان تنبور (استاد یداله و اسداله گهواره) هنوز از همین ابزارهای ابتدایی برای ساختن این کاسهها استفاده میکنند. زیرا آنها معتقدند حس و حال سازنده ارتباط رمز و راز گونهای با صدای حاصل از ساز دارد
کاسه ترکهای (چمنی) (چه منی): این نوع کاسهها از قطعات یا ترکههایی از ۷ تا ۱۰ ترکه بهم چسبیده تشکیل شده است. ساختن کاسه به این شیوه از ۷۰ الی ۸۰ سال پیش شروع شده است؛ و قدیمی ترین کاسة تنبور ترکهای که دارای ۸ ترکه و گویی نیز میباشد ساخت خداوردی صحنه میباشد؛ که مربوط به ۸۰ سال پیش است. بطور یقین ساخت کاسة ترکهای تحت تأثیر سازندگان سازهای ایرانی مخصوصاً سازندگان سهتار قرار گرفته است. این نوع کاسه نیز معمولاً از جنس توت ساخته میشود. کاسه ترکهای خود به دو شیوه ساخته میشود:
به اینصورت که هرکدام از ترکهها تا محل اتصال دستهها ادامه یابد.
در ساختن این نمونه نیز از یک نیم تنه که در اصطلاح به آن گلویی میگویند ساخته میشود و آن در حد فاصل دسته و ترکه قرار میگیرد. جنس گلویی در قدیم از جنس توت بوده و امروز از چوب گردو نیز ساخته میشود.
ساخت کاسة ترکهای بجز سازندگان تنبور در منطقه گوران نزد تمامی سازندگان تنبور معمول بوده است. از سازندگان این نوع کاسه میتوانً عبدالرضا رهنماً وً خداوردی عرضهً را نام برد.
منبع : ویکی پدیا
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)