مقدمه
در ابتدا باید خاطر نشان کرد که هر دانشمندی (موسیقیدانی) که تئوری موسیقی ای از خود ارائه دهد، حتما باید با علومی همچون فیزیک و ریاضی تا حدود زیادی آشنا باشد. این بدین دلیل است که در دنیای امروز برای اثبات مطلبی تئوریک، استفاده کردن از نمودار بسیار آسان تر از اثبات آن روی ۵ خط حامل است. با توجه به این که این تئوری جدید در دنیای امروز و در فضایی سه بعدی تعریف خواهد شد، لزوم آشنایی با نمودار ها را برای هنرجویان عزیز توصیه می کنم. قبلا در کتاب “تئوری موسیقی ایران” نوشته آقای داریوش طلایی، استفاده از “مربع های عمودچین شده روی هم” که نقش تتراکورد ها را بازی می کرد را دیدیم. این خود شیوه نوین تری بود، اما رفاه در انتقال مفهوم به هنرجو در آن بسیار کمتر دیده می شد. نهایتا هدف، رسیدن به پولی فونی با رفاه بیشتر در ساختار مدال و ایجاد کنترپوان های متوالی قدرتمند برای گسترش (Development) موسیقی، آن هم نه به صورت کلاسیک بلکه راحت تر از همیشه، است. ( یعنی حاوی بالاترین تکنیک کمپوزیسیون)
چون تئوری موسیقی هایی که در کشور ما انتشار یافته است، مبنای آن تئوری موسیقی کلاسیک غرب بوده است (تنال دیاتونیک)، مانند تئوری های آقای پورتراب و پرویز منصوری و … ، در آن دومینانت یا درجه پنجم، نت اول تتراکورد دوم محسوب می شود، لذا به این تئوری ها دیاتونیک اوتنتیک می گوییم. اما در این سیستم جدید، “تئوری موسیقی نوین” من بر اساس توالی دو تتراکورد روی “یک نقطه” سبب می شود در ساختار مدال، به آن تئوری مدال کروماتیزم پلاگال بگوییم.
اگر به مهم ترین تعریف تئوریک، یعنی گام، توجه کنیم، یعنی: “مجموعه ای از نت ها که در یک اشل صوتی به صورت متوالی قرار می گیرند و نت اول در آخر تکرار می شود”، آن گاه با همین تعریف ساده که آخرین فرمی است که شکسته خواهد شد، می توان دست به آفرینش بسیار مقتدرانه ای زد. چند نوع از این گامها را می توان شناسایی کرد؟ بدون شک تعداد این گامها بسیار زیاد تر از آنچه در تصور مان می گنجد خواهد بود.
ولی گام به تنهایی مد نظر من نیست؛ باید “مد” را هم بشناسیم. این کلمه گنگ Modo (که امروزه در استفاده روزمره نیز وجود دارد و در دنیای مدرن هر روز آنرا می شنویم) بر عکس، اشل صوتی کهنی است که در آن فرهنگ و عصاره آواز های ملتی کهن «ایران یا آریان» وجود دارد که از طرفی به اسطوره ها هم مربوط می شود.
مد (نه به معنی شکل ظاهری) بلکه در این تئوری مادر و عصارهء لادها (LADES) ملودی ها یا ترانه های کهنی هستند که تا به امروز بخشی از آنها به دست ما رسیده و بخش دیگر آن در طول تاریخ گم شده است. اکنون نمی دانیم که در کجا باید به دنبال آن ها بگردیم و بی شک یا آنان در غرب و در مرکز اروپا به دست فراموشی سپرده شده اند و یا در فرهنگ ملل مرکزی اروپا خود را جا انداخته اند.
مد که مجموعه ای از ملودی های باستانی است، از هفت نت تشکیل شده است. برای همین هم در نگرش قدیمی تر در ایران، از “هفت دستگاه موسیقی ایران” یاد می کنیم ولی هدف ما رسیدن به کروماتیزم می باشد. پس آن پنج نت باقی مانده چه می شود؟ حال چه رسد به ربع پرده هایی که در ساختار دستگاه باعث می شود که گامی از ۱۸ نت بدست بیاوریم که در آن هیچ چیز جای خود را پیدا نخواهد کرد. پس راهی جز تامپره کردن مد ایرانی برایمان نمی ماند و بهتر است استانداردهای جهانی را رعایت کنیم و مد های خود را به صورت تعدیل شده در این تئوری مطرح کنیم تا بتوانیم کروماتیزم و مدالیته را در تلفیق های آینده با قدرت بیشتر بنویسیم.
گفتم هدف رسیدن به کروماتیزم است (چون کروماتیزم کاملترین شکل استاندارد گام است)، پس می خواهم سعی کنم ساختار دیاتونیک گام را بشکافم و در گام کروماتیک، مدی خاص را مطرح کنم. این به من آزادی بیشتری را در کمپوزیسیون می دهد زیرا هدف من از این تئوری صرفا استفاده آن در کمپوزیسیون (آفرینش) خواهد بود. بنابراین ابتدا “گام مد” و سپس “گام کنترمد” را برای اولین بار مطرح می کنم.
قبل از آن دوباره تاکید می کنم که “مفهوم گام” به عنوان تنها فرمی است که غیر قابل دگرگون شدن می باشد. از آنجا که همه چیز در دنیا به سمت دگرگونی می رود اما تا زمان دگرگونی گام (تمام شدن موسیقی) هنوز می توان کارهای بزرگی انجام داد. یک نکته هوشمندانه تری هم در اینجا وجود دارد که من در این تئوری، مد (Mode) را بر پایه گام استوار نموده ام یعنی گام به مانند لیوانی است که حاوی آب (مد) می باشد و این گام نه تنها به مد شکل می دهد بلکه باعث می شود آب هدر نرود و روی زمین به صورت بی شکل ریخته نشود.
اولین گامی که می سازیم، “گام مد دیاتونیک پلاگال” است که در آن به جای درجه ۵، “درجه چهارم” را به عنوان نمایان یا دومینانت معرفی می گردد زیرا در ساختار مدال که بعدا در نمودار ها خواهید دید توالی دو تتراکورد بر روی یک نقطه، در درجه چهارم گام، می باشد. پس، از این به بعد عنوان “نمایان” به درجه چهارم گام یا “نقطه تلاقی دو تتراکورد” ، اطلاق خواهد شد که خود به “اعتبار مدالیته” نیز می افزاید. به دلیل آنکه مد از هفت نت تشکیل شده بود.
در دنیای امروز وقتی انسان صدای توربین هواپیما را که دارای منطق و شکل هندسی است را با کمال میل می شنود و لذت می برد، سخن از لوله های صوتی و هارمونیک های طبیعی که آن هم به ساختار ساز ربط دارد نه آواز، چیزی واهی به نظر می رسد و بوده است. در اینجا فیزیک صوت نمی تواند مورد قبول واقع شود زیرا همان فیزیک صوت نمی تواند صدای هواپیمای مدرن را تحلیل کند. پس از فیزیک اپتیک یا همان دیدن شنیدن استفاده شده است.
پی نوشت:
گام: Gamme
مد: Mode
گام مد: Gamme de Mode
گام کنتر مد: Gamme de Contremode
گسترش: Development
نمایان: Dominant
نقطه تلاقی یا مرکز جاذبه: junction
پلاگال: Plagal
تتراکورد: Tetracorde
اسطوره: Myth
فرم: Form
لاد: Lade
دیاتونیک: Diatonique
کروماتیک: Chromatique
منبع : گفتگوی هارمونیک
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)