ساز دیوان (باقلاما)

باقلاما از نظر لغوي به معني نَبندْ(فعل امر از مصدر بستن:bağlamak) همچنين به معناي اتصال(بند و بست) كه اين معنا به مفهومي كه در موسيقي دارد نزديكتر است.در موسيقي مردمي ترك باقلاما به معنی سنتی ديرينه (نوعی رقابت و مسابقه شعری) است. در اين مسابقه که اغلب روزهای متوالی به طول می انجاميده است، عاشيقها به مصاف هم رفته و داستان گويی میکردند. شخصی که شعرها و نغمههای بيشتری در حافظه داشته،برنده اعلام می شده و اغلب ساز رقيب را نيز به عنوان نشاني از پيروزي از او ميگرفت.اين سنت در آذربايجان و ترکيه رواج داشته است. اين سنت در آذربايجان غربي از ميان رفته، اما در ترکيه هنوز رواج دارد.

سازهاي زهي موسيقي مردمي تركي، قدمتي در حدود 2000 سال دارد. روايتهاي مختلفي در مورد پيدايش اين سازها نقل شده است. يكي از اين روايتها اين است: “يكي از مردان شجاع شكارچي، در هنگام برگشتن از شكار جايي به استراحت ميپردازد. در حين استراحت صدايي متفاوت و بسيار زيبا به گوشش ميرسد، وقتيكه به جادهاي كه صدا از آن ميآمد نگاه كرد، متوجه شد صدا از وزش يالِ اسبي مُرده در يك كرجي ميآيد. مويي از يالِ اين اسب در ارتعاش باد در اهتزاز بود و با حركت بيشهزار اطراف صدايي موزون را تشكيل ميداد. شكارچي به كرجي وارد شد و سعي كرد با انگشتانش بر موي اسب ضربه وارد كند، او صداهايي را كه به اين طريق توليد ميكرد دوست داشت. و به همين دليل هيچوقت آن كرجي را ترك نكرد.” در اينجا فرض بر اين بوده كه اولين سازهاي زهي بدين شكل ساخته شدند. روايت ديگري كه در اين مورد گفته شده اين است كه تير و كماني كه به منظور شكار و جنگ بكار ميرفته چون با ضربه يا مالش سيمِ كمان همراه بوده با توسعه بيشتر به سازهاي زهي تبديل شده است. درواقع قُپوزي كه درزمان دَدَكوركوت (Dede Korkut) رايج بوده، هم با انگشتان و هم با آرشه نواخته ميشده و اين در فرهنگِ تابعِ تركها مهم است،كه مثلاً چنين سازهايي در هنگام حفاري اجسادِ مردهِ اسبها به وجود آمده اند. تا دورههاي اخير ساختارِ باقلاما به سرِ اسب تشبيه ميشده و از موي اسب به جاي سيمِ اين ساز استفاده مي شده است.

 

منبع : irandeserts.com