معضلی به نام کوک عود

حتی با داشتن بهترین عود از بهترین سازنده دنیا، کسی نمیتونه منکر مشکل کوک این ساز بشه. ریشه این مشکل مکانیزم سرپنجه و گوشی هاست، هرچند کیفیت پایین تر مشکل رو بیشتر میکنه.

اکثر ساز های زهی بین المللی مثل گیتار، ویولن، بزق، نشات کار و … یه زمانی همچین مشکلی داشتن ولی نمیدونم چرا عود با اینکه از خیلی از ساز های زهی دیگه رایج تره، اما تو زمینه کوک از قافله عقب افتاده.

برای حل این مشکل ۴ تا راه حل پیشنهاد شده:

گوشی های گیتار

این کار میتونه با یا بدون عوض کردن سرپنجه انجام بشه. همچین سازی رو امتحان کردم، این گوشی های فلزی سنگین هستن و نواختن رو سخت تر میکنن. چون اگه یه لحظه بازوی شما از ساز جدا شه، سرپنجه به سرعت به پایین حرکت میکنه و به ناچار دست چپ باید وزن رو تحمل کنه. مشکل دیگه ای که گفته شده بود این بود که گوشی های گیتار به صورت پیوسته نمی چرخن و تو فاصله های خیلی کم تنظیم میشن. مثل یه راه پله که شما یا باید رو پله اول باشید یا رو پله دوم و نمیتونید رو ارتفاع یک و نیم پله باشید. این باعث میشه که دو سیم هیچ وقت صد درصد جفت نشن. البته استفاده از گوشی گیتار دوازده سیم احتمالا این مشکل رو حل میکنه.

 

فاین تیونر ویولن

همون پیچ هایی که رو ویولن میبندن. این رو یکی از دوستان ایرانی تو مایک عود پیشنهاد کرده بود و میگفت که رو سه تار و دیوان هم همین تیونر رو بسته و نتیجه خوبی گرفته. البته این روش برای عود معایبی داره. یکی این که به گفته ایشون این تیونر ها رو سیم های نایلونی(به خاطر کش اومدن سیم ها) تاثیر چندانی نداره. دیگه این که اصولا سرپنجه عود برای این تیونر ها زیاد مناسب به نظر نمیاد چون بین گوشی ها فضای چندانی برای اضافه کردن تیونر نیست. البته ایشون برای ساز های خرک متحرک بستن تیونر روی صفحه ساز رو پیشنهاد کرده بودن اما فکر نمیکنم بستن قطعه های فلزی رو صفحه ساز ایده خوبی باشه.
مهمترین مزیت این روش ارزون بودن این تیونر هاست.

 

گوشی های مکانیکی یا پگ هد

مدرن ترین راه حل پیشنهاد شده. هر کس این گوشی ها رو امتحان کرده راضی بوده. یه کمی سنگین تر از گوشی های آبنوس هستن و به گفته مصرف کننده ها، ۱۲ تا از این گوشی ها هم وزن ۱۳ تا گوشی آبنوسه. در اصل برای ویولن ساخته شدن و تو بسته های ۴ تایی فروخته میشن. هر بسته دو جفت گوشی داره، یک جفت مخصوص سیم های فلزی و یک جفت مخصوص سیم های نایلونی. قیافه ساز عوض نمیشه. مهمترین مشکلش قیمت زیادشه(حدود ۲۰۰ هزار تومن برای خرید و نصب این گوشی ها روی عود). مسلما برای یه عود ارزون قیمت مشقی نمی ارزه. از طرفی یه نو آموز عود که در حال تعلیم گوشه بیشتر به کوک دقیق نیاز داره. دیگه این که سرپنجه ساز همچنان شلوغ میمونه و سایش سیم ها به هم دیگه مشکلاتی رو ایجاد میکنه. بزرگانی از جمله برادران خلف و ریچارد هنکی از این گوشی ها برای ساز هاشون استفاده میکنن.

 

سرپنجه شبوطی ابداع استاد قنبری مهر

یه ابتکار مدرن و ایرانی. سیم ها خیلی منظم به گوشی های پیچی بسته میشن و به راحتی و دقت زیاد کوک میشن. تا جایی که میدونم، الان فقط یه نمونه از این ساز هست اون هم دست استاد ناظم پور هستش. یه نمونه از این سرپنجه هم(با اجازه استاد قنبری) به مهندس سکر دادن و ایشون در حال آزمایش و احتمالا اصلاح این سرپنجه و گوشی ها هستن و اگه به کیفیت مطلوب مهندس سکر برسه عود با این نوع سرپنجه تولید انبوه میشه. اما معلوم نیست چند درصد از نوازنده ها حاضر بشن از ظاهر سنتی سازشون بگذرن و عود با همچین قیافه ای رو دست بگیرن. مشکل دیگه ای هم که هست عود های فعلیه که اصلا امکان تعویض سرپنجه هست یا نه و هزینه این سرپنجه و نصبش چقدر میشه و ساز ژوست باقی میمونه یا نه. دیگه این که طبیعتا بعد از تعویض سرپنجه به هارد کیس جدید هم نیاز هست و این بازم هزینه رو بالاتر میبره.

البته این دقت کوک گفته استاده و من هنوز فرصت نکردم برم این ساز رو دست بگیرم و امتحان کنم. از مکانیزم دقیق گوشی ها هم خبر ندارم و فقط میدونم که از پیچ استفاده شده و طوری رگلاژ شده که کوک کردن دقیق شده و این مکانیزم به گفته استاد برگرفته شده از ویولنه.

 

این طور که به نظر میاد دو روش آخر مناسب باشن. هر کدوم هم معایب و مزایای خودشون رو دارن و هنوز نتونستم تصمیم به گیرم که به چه روشی متوسل شم. کاش سازنده های ما هم به جای این که خودشون رو درگیر مسائل بربت و ایرانیزه(!) کردن این ساز بکنن، به فکر نو آوری و پیشرفت این ساز باشن.

 

منبع : oudamir.com