در مباحث گذشته بیشتر در خصوص شیوه های نوازندگی نی و راههای تولید صدا و نیز انواع صداهای نی بحث شد. در این مقاله سعی خواهد شد راجع به قابلیت های تکنیکی ساز نی و توانائیهای این ساز در اجرای قطعات و تکنیکهای مختلف سازی بحث شود. قبل از ورود به بحث اصلی این نکته یادآور میشود که این مقاله بر اساس قابلیت های نی هفت بند سنتی که بصورت دندانی نواخته میشود، نگاشته شده و در مواردی یک تکنیک یا حتی اجرای یک نت بوسیله این نی غیر ممکن و یا بسیار مشکل است ولی با نی کلید دار و یا بصورت لبی قابل اجراست این تفاوتها و وجه تمایزها توضیح داده خواهد شد.
حال ابتدا راجع به کوک نی توضیح می دهیم.
نی از جمله سازهایی است که قابلیت کوک کردن را ندارد و به دلیل خاصیت فیزیکی و ثابت بودن اندازه طولی و حتی قطری آن که غیر قابل تغییر است، همواره دارای کوک ثابتی است.
البته عواملی مانند گرما، سرما و یا حتی رطوبت بواسطه تاثیری که در انبساط و انقباض نی دارد، میتواند به میزان محدود و حداکثر تا نیم پرده کوک نی را تغییر دهد. دیگر اینکه بلند و کوتاه کردن سر نی نیز تا حدی کوک نی را تغییر داده و نیز گاهی نوازنده بر حسب شرایط که بطور مثال ممکن است ناشی از اختلاف کوک نی با ارکستر در اثنای اجرای کنسرت باشد، مجبور شود مقدار شدت و قدرت دمیدن خود را بطور کلی برای تغییر کوک به مقدار مورد نظر نوازنده است، افزایش و یا کاهش داده و یا لب خود را بیش از حد طبیعی کشیده و یا جمع نماید.
تمامی این راه ها تا حدی می توانند به نوازنده برای تغییر کوک کمک کنند. ولی این تغییر کوک همانطور که گفته شد حداکثر تا نیم پرده (بدون افت کیفیت نوازندگی از لحاظ سونوریته وتکنیکی) قابل اجراست. لذا از اینرو برای اینکه بتوانیم گام ها و کوک های مختلفی با نی اجرا کنیم، لازم است که نی هایی با اندازه های مختلف تهیه نماییم.
قاعده کلی در رابطه با اندازه طولی و قطری نی با کوک آن این است که هرچه طول و قطر نی بیشتر باشد، کوک آن بم تر و هر چه طول و قطر نی کم تر باشد، کوک آن زیرتر است. برای مثال دو نی که اندازه طولی آنها یکی است، اما قطر یکی بیشتر از دیگری باشد آن نی که قطر بیشتری دارد بم تر خواهد بود. به این ترتیب میتوان به مقدار اندازه های مختلف نی، کوک های مختلفی از این ساز را داشت که البته بهتر است کوک های مختلف نی را بر اساس کوکهای استاندارد (دیاپازون) ساخت.
هرچند در این رابطه این مشکل وجود دارد که معمولاً نوازنده های نی به لحاظ اینکه دارای شدت دمیدن های متفاوتی هستند، ممکن است یک نی را چند نوازنده با کوک های مختلفی اجرا نمایند! اما این بدین معنا نیست که نمی توان نی استاندارد تولید کرد؛ چراکه اگر چنین بود سازهای بادی غربی را نیز باید به این دلیل به تعداد نوازنده های آن، با اندازه های مختلفی ساخت.
البته این نکته را نیز نباید فراموش کرد که یکی از تفاوتهای عمده ای که بین نی و سازهای بادی غربی وجود دارد این است که نی در طبیعت و بر اساس شرایط محیطی و بدون دخالت انسان و با اندازه های متفاوتی رشد میکند که ممکن است دو نی با اندازه و قطر یکسان به سختی یافت شود ولی سازهای بادی غربی اغلب بصورت صنعتی و با قالب یکسان تولید میشود و از ابتدا تا انتهای ساخت آن تحت کنترل دست انسان است.
با این حال نمی توان گفت ساخت نی با اندازه استاندارد بر اساس شدت دمیدن نرمال غیر ممکن است. دراین جا لازم است به یک اصطلاح رایج در رابطه با کوک های نی اشاره کرد که ممکن است برای بسیاری از اهالی موسیقی سوال باشد و آن این است که بطور مثال نی “سل کوک” یا نی “فا کوک” به چه معنی است و دلیل این نامگذاری ها چیست؟
پاسخ این است که مبنای این نامگذاری، به یک انگشت گذاری خاص برمیگردد. به این معنا که اگر ما پنج سوراخ روی نی را آزاد گذاشته و فقط یک سوراخ پشتی را ببندیم، هر نتی که در این حالت از انگشت گذاری تولید می شود نام آن نت روی نی گذاشته می شود.
منبع : گفتگوی هارمونیک
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)