ضرابی: در سنتور فقر نت بیشتر از تار و سه تار است

سامان ضرابی

چرا شما برای مبتدی ها کتاب نوشتید و مانند “کاروان صبا” که آقای مسعود شعاری برای سه تار تنظیم کردند (و چنان تکنیکی، نوشته اند که حتی در سه تار نوازی صبا هم چنین چیزی را نمیبینیم) کار نکردید؟

اول قرار نبود این قطعات ضبط شود و فقط میخواستم کتاب این قطعات را منتشر کنم. کتاب را هم میخواستم برای مبتدی ها بنویسم، چون معتقدم که حرفه ای ها میتوانند با دیدی که دارند این قطعات را با سلیقه خود از روی نت های سازهای دیگر بزنند. ولی هنرجویان مبتدی در انتقال موسیقی مشکل دارند و مخصوصا نمیتوانند یک قطعه را مثلا به زبان سنتور بیان کنند.

به همین خاطر علاقه داشتم این کتاب را برای آنها بنویسم. امروز چیزی که به وفور وجود دارد، قطعات برای افراد حرفه ای است.

شما ببینید که یک هنرجوی سنتور که شروع مبکند به فراگیری ساز، اول دو انتخاب دارد، یکی دستور سنتور آقای پایور و دیگری کتاب آقای پشنگ کامکار که تازه به بازار آمده و سابقه زیادی ندارد؛ اول هنرجو این کتاب را میزند و بعد شروع میکند به کار کردن ردیف صبا یا ردیف ابتدایی فرامرز پایور و باید اینقدر با این رپرتوار کار کند که به دوره عالی برسد وا خودش بتواند قطعات را تبدیل کند و بنوازد!

من این کار را کردم که وقتی هنرجو مثلا یک دستگاه شور نواخت بتواند اقلا یک قطعه از درویش خان و افراد دیگری که قطعاتشان را شنیده و علاقه دارد بزند، بنوازد.

هنرجویان سنتور تا مدتها غیر از ردیف چیزی نمیتوانند بزنند، مگر اینکه گوشی چیزی خودشان به صورت ناقص درآورده و زده باشند؛ در غیر این صورت هیچ قطعه ای را نمیشناسند و نام قطعات و سازنده آنها را هم نمیشناسند. من در ده، دوازده سال تدریسم این را فهمیده ام.

این دوره چقدر طول میکشد؟

شاید ۳ یا ۴ سال در این وضعیت هستند! مگر اینکه از این طرف و آن طرف نتی گیر آورده باشند و این نتها بصورت منسجم در دسترسشان نیست ولی مثلا یک هنرجوی سه تار که دو یا سه سال ساز زده، علاوه بر ردیف چندین قطعا میتوند بزند ولی نوازندگان سنتور مجبور هستند از گوش کمک بگیرند و خودشان در بیاورند.

کاری که من کردم به این دلیل بود که غیر از اینکه با قطعات و آهنگسازان مختلف آشنایی پیدا میکنند، روحیه آنها برای ادامه راه بهتر خواهد شد البته به آن صورت روی تکنیکشان تاثیری نمی گذارد و ردیف پایور به اندازه کافی تکنیک آنها را ارتقا می بخشد، این مجموعه ها در واقع یک میان برنامه است برای هنرجویان.

البته به نظر میرسد، قطعات درویش خان چندان قابلیت ارتقا تکنیکی هنرجو را ندارد البته به جز پولکا و رنگ ماهور که تا حدی هنرجو را با مشکل تکنیکی مواجه میکند ولی قطعات صبا ذاتا مشکل است!

اول کتاب درویش خان که برای سنتور تنظیم کردم، یک پیش درآمد شور است که منصوب به درویش خان است؛ این قطعه را خانم مینو افتاده، گمان میکنم از دست نویس های آقای پایور، برداشت شده و در کتابی به نام “چهل قطعه برای سنتور” از فرامرز پایور به کوشش خانم افتاده به چاپ رسیده است؛ همان مقدمه شور را خیلی سخت ایشان نوشته اند، یعنی از اول با سر مضراب، تکیه، دراب، زینتهای فراوان، ترمولو و …

خوب اشکال چیست؟! برای نوازنده حرفه ای نوشته شده است!

بله ولی هنرجو که نمیتواند این قطعه ها را بزند، پس چه کسی میزند، یک نوازنده حرفه ای که ۷ یا ۸ سال ساز زده باشد، کسی هم که این مدت ساز زده باشد، با ویرایش خود مینوازد و ممکن است از نت ایشان استفاده کند ولی در مورد ریزه کاری ها تا حد زیادی دخل و تصرف میکند. در واقع از ۳۰ ۴۰ درصد تا حتی ۷۰ یا ۸۰ درصد این قطعات ادیت میشود! چنانکه خود من هم در هنرجویانم که تکنیک بالایی در مضراب دارند و گوش خوبی دارند میبینم که ادیت خودشان را میزنند و از نت به عنوان ایده دهنده یک شمای کلی استفاده میکنند.

در واقع این نظر آقای پایور یا خانم افتاده بوده در ویرایش! ولی یک هنرجو قوی آن را نمی نوازد و همینطور یک مبتدی هم به هیچ وجه نمیتواند آن را بنوازد. اگر به صورتی نوشته میشد که حتی یک مبتدی هم میتوانست آن را به صورت کامل بنوازد، بسیار بهتر بود؛ مثلا پیش درآمد شور درویش خان را بتواند بزند و نگوید که من هنوز به آن سطح نرسیدم، چراکه میشود یک قطعه را با سادگی هم اجرا کرد و لازم نیست حتما دست و پایش به هم بپیچد تا یک قطعه را اجرا کند! باید یکسری قطعه داشته باشیم تا هنرجوی مبتدی هم بتواند بنوازد و بوسیله آنها با زبان سنتور آشنا شود.

به زبان سنتور بیان کردن را توضیح دهید.

یعنی با تکنیکها و مضرابهای مخصوص سنتور قطعه ای را نواختن. مسلما وقتی یک قطعه که برای ویولون نوشته شده به هیچ وجه با ساز سنتور همخوانی ندارد و اگر بخواهیم این قطعه را بنوازیم باید به زبان سنتور این قطعه را تبدیل کنیم.

منبع : گفتگوی هارمونیک