***
فینگربرد :
فینگربرد(صفحه انگشت گذاری) (که با نام فرت برد در سازهای فرت بندی شده شناخته می شود )یکی از بخش های تشکیل دهندهی بیشتر سازهای زهی و به صورت نواری کم عرض و بلند از جنس چوب است ،که از بالا تا پایین دستهی ساز-جایی که سیم ها قرار دارند- را تقسیم بندی میکند. در نواختن اینگونه سازها، نوازنده انگشتانش را در طول سیم ها فشار میدهد تا طول ارتعاش و در نتیجه نت ها راتغییر دهد. به این روش استاپ (stop)سیم ها گفته میشود.
فرت ها :
فینگربرد می تواندبا نوارهای باریکی از جنسی سخت وعمود بر سیم ها فرت بندی شود. فرت ها به نوازنده امکان می دهند که سیم را در جای معین نگه دارد و همچنین دمپینگ(Damping) ویبراسیون هارا از زمانی که انگشت ها تنها هستند کمتر می کنند.
فرت ها ممکن است ثابت باشند همانطور که در گیتار و ماندولین دیده میشود،ویا متحرک باشند مانند عود.
همچنین ممکن است فینگربرد ها فرت بندی نشده باشند ، همانگونه که معمولا” در سازهای آرشه ای دیده می شود یعنی در جایی که دمپینگ مشکلی ایجاد نمی کند.
فینگربردهای فرت بندی نشده نسبت به نوع دیگر امکان کنترل بیشتر برتغییرات کوچک صدا را به نوازنده می دهند ، اما درمجموع انگشت گذاری درست در آنها سخت تر است.
فینگربرد ها همچین ممکن است نامعمول وبه صورت ترکیبی از این دو (متحرک و ثابت) باشند ، مانند ساختاری که در سیتار دیده می شود ،یعنی جایی که فرت های برآمده به پشت لبه های فینگربرد اتصال یافته اندو امتداد سیم های پایین فرت ها، فرت بندی نشده اند .
فرت ها به اندازه ای ارتفاع دارند که فشار سیم ها روی فینگربرد برای توقف ارتعاششان لازم نباشد ،بنابراین ارتعاشات سیم های پایین تر (زیرتر) توقف نمیابد .
فرت ها ممکن استدارای طرح نشانه گذاری باشند تا انگشت گذاری در عرض آسان شود.
در طول زمان ، فرت ها فرسوده می شوند ، که باعث ایجاد صدای گز می شود.دراین حالت نیاز است که فرت بندی دوباره انجام شود . اگر فرت ها دقیق و مناسب با فینگربرد تنظیم نشده باشند سبب فالش شدن شدید صدا می شوند .
راه آخر تعیین علت ایجاد صدای گز و فالش شدن ،اندازه گیری درجه ایست که فرت ها نسبت به هم تراز می شوند . اگر یک لبهی صاف را روی دسته قرار دهید و آن را طوری تنظیم کنید که در خلاف یکی از سیم ها قرار گیرد با نوک هر فرت تماس پیدا می کند .
مواد تشکیل دهنده :
در سازهای آرشه ای (مانند ویولن ، ویولا،چلو و کنترباس) فینگربرد معمولا از چوب آبنوس ،اقاقیا(نوعی بلسان) یا دیگر چوب های بادوام ساخته شده میشود .در برخی گیتار ها فینگربرد ودسته از یک بخش از چوب ساخته می شوند . شمار اندکی از سازندگان ساز نوآور از مواد سبک و بدون چوب مانند فیبر کربن در ساخت فینگربرد بهره می برند.
پارامتر ها :
به طور معمول فینگربرد قطعه ای بلند با مقطع مستطیل شکل است . روی گیتار ، ماندولین ،یوکلیلی(Ukulele) یا سازهای مشابه ، فینگربرد تخت و پهن به نظر می رسد ،اما ممکن است اندکی به شکل استوانه یا مخروط بالا آمده باشد که درمقایسه با پهنای فینگربرد شعاع نسبتا” بزرگی است. شعاع یاد شده در تشخیص سیم ساز ، شعاع انحنای فینگربرد درتیغه سردسته (nut) است .
دربسیاری از سازهای زهی -آرشه ای از فینگربرد های انحنا دار بهره برده می شود . nut و bridge (خرک)در این ساختارحرکت آرشه را بهبود می بخشند .
طول ، عرض ، ضخامت و سنگینی یک فینگربرد می توانند بر طنین صدا اثر بگذارند.
بیشتر فینگربرد ها با پارامتر های زیر توصیف می شوند :
-w1عرض تیغه (نزدیک سر دسته-(-headstock
-w2عرض در نیم طول scale (اگر فرت بندی شده باشد ،معمولا” دوازدهمین فرت )
h1 -ارتفاع جانبی (ضخامت)در تیغه
h2 -ارتفاع جانبی در نصف طول
-rشعاع (ممکن است ثابت نباشد)
شعاع (انحنا) :
بسته به اندازه ی شعاع هاو تغییرشان روی طول فینگربرد ، همه ی فینگربرد ها دریکی از چهار گروه زیر قرار می گیرند :
مسطح : هردوی تیغه nut و bridge تخت هستند ، سیم ها در یک صفحه قرار دارند و ساز انحنا ندارد (شعاع بی نهایت است )
استوانه ای : فینگربرد شعاع ثابتی دارد و فینگربرد ،nut و bridge شعاع یکسانی دارند ( شعاع فینگربرد به اندازه ی ناچیزی کمتر از bridge وnut است )
مخروطی : فینگربرد دارای شعاع متغیری است که معمولا” از شعاع r1 تا r2 به صورت خطی افزایش میابد وگاهی اوقات به آن شعاع ترکیبی گفته می شود .
nut و bridge هر دو انحنا دارند اما شعاعnut کمتر از bridge است .
ترکیبی :
به طور کامل مخروطی نیست و bridgeو nut انحنا دارند ،همه ی بخش های فینگربرد دارای انحناست اما شکل آن کاملا” مخطروطی نیست .
نکته ها :
I مقیاس است .
x محلی است روی فینگربرد که از 0 درnut تا l در bridge تغییر می کند.
r(x) شعاع ،که به محل روی فینگربرد بستگی دارد.
f(x) تابعی غیر خطی است.
گیتار های کلاسیک ، برخی گیتار های 12 سیمه ، دبرو ها(dobro) و پدال استیل و شمارکمی از گیتارهای آکوستیک با سیم استیل فینگربرد مسطح دارند .دیگر گیتارها ؛ غالبا” دست کم اندکی انحنا دارند ، به هر روی برخی گیتار های الکتریک باس 5 و 6 سیمه که به تازگی ساخته شده اندنیز فینگربرد مسطح(تخت) دارند.
گفته می شود آکورد و ریتم زدن درگیتار هایی با شعاع کوچکتر (بین 7.25 تا 10 اینچ ) آسان تراست وگیتارهایی با شعاع 12 تا 16 اینچ و یا بیشتر برای نواختن سولو با سرعت های بالا مناسب اند .
فینگربرد های مخروطی و ترکیبی تلاش می کنند که هر دوی این کارآیی هارا داشته باشند و درآنها nutانتهای فینگربرد برای سهولت در گرفتن آکورد ها شعاع کوچکتری دارد وbridge وانتهای فینگربرد، به منظور آسان شدن نواختن سولو و جلوگیری از فرت اوت(fret out) شعاع بزرگ تری دارد .
ساز های زهی آرشه ای بیشتر به فینگربرد های خمیده گرایش دارند تابتوان هر سیم را به تنهایی و آسان نواخت .شماری از سازهای مدرن خانواده ی ویولن و کنترباس انحنای بسیاری دارند . اما برخی سازهای آرشه ای قدیمی مسطح بوده اند.
اسکالپ :
فینگربرد فرت بندی شده میتواند به وسیله ی چوبی بین هر فرت که شکل “U”میسازد، اسکالپ شده باشد .نتیجه ی این کار این است که انگشتان نوازنده فقط با سیم ها تماس پیدا می کند ، نه با فینگربرد.
پروسه ی اسکالپ کردن یک فینگربرد ، اگر با دست انجام شود خسته کننده است و معمولا” با سوهان کاری دقیق چوب بین فرت ها انجام می شود و نیازمند وقت زیاد است .به همین دلیل قیمت این کار بالاست.در کل اسکالپ کردن فینگربرد با یک دستگاه میلینگ (milling)مخصوص انجام می شودکه 22 یا 24 (مطابق با ابعاد دسته و تعداد فرت ها) ابزار برش چوب دارد .
این کار در زمان این پروسه صرفه جویی می کندو پایداری بعدی، مانند اسکالپ کردن چوب با شعاع یکسان در تمام فرت های دسته را، دارد .
فینگربرد های اسکالپ شده اکثرا” مورد استفاده ی شردر ها قرار می گیرند.به ویژه مالمستین(Malmsteen) که در استفاده ازفرتبرد اسکالپ Fender Stratocaster از ” Ritchie Blackmore” ،(هموند گروه” Deep Purple ” )الهام گرفته است .
سری مشهور گیتارهای ” JEM” به وسیله ی استیو وی “Steve Vai ” طراحی و نواخته شدند ،و به صورت استاندارد 4 فرت آخر آن هااسکالپ شده است .در سال 2008 ، Ibanez مدل ” E-Gen” خود را،با سیگنچر”Herman Li” در دسترس قرار داد ،که دارای 4 فرت اسکالپ شده (21 تا 24مین فرت)بود . “Kari sanders”هموند گروه دث متال ” Nile” نیز از چندین گیتار با فرت های اسکالپ ،شامل گیتارهای “Deans” و “KxK” استفاده می کند.
” John McLaughlin ” گیتاریست انگلیسی در هه 1970 ، با بند ” Shakti ” می نواخت ودر طول همکاری با ویولنیست هندی ” L. Shankar ” ، ازگیتار آکوستیکی با اسکالپ کامل بهره می برد .” McLaughlin ” می گوید که این ابزار به خاطر حذف سایش بین انگشت و فرتبرد سبب ساده تر شدن نوازندگی وافزایش گستره ی خمیدگی سیم ها می شود .فرتبرد اسکالپ همچنین بهره گیری از سرعت و دگرگونی ریز پرده ها را که در موسیقی هندی ، و به عنوان نمونه در ساز کلاسیک آن سیتار بسیار مهم هستند راممکن می کند.
سازنده ی ساز ، ” Yuri Landman ” گیتار الکتریکی برای ” John Schmersal” بنیان گزار گروه ایندی راک ” Enon ” ساخت ،که “Twister” نامیده میشد،این گیتار دارای اسکالپ کمی برای سیم های نازک(زیر) بود.
از نمونه های دیگر عود با فرت برد های اسکالپ شده ، میتوان به وینا (Veena) جنوب هندوستان و گیتار ویتنامی (که đàn ghi-ta, lục huyền cầm, یاghi-ta phím lõm نامیده می شود )اشاره کرد.
” Yuichi Onoue ” سازندهی ساز ژاپنی ، برای نواختن تکنیک های ریزپرده های ویتنامی ،گیتار الکتریکی با اسکالپ عمیق ساخت .
اسکالپ می تواند کامل باشد ، و همه ی فرت ها از اولین تاآخرین اسکالپ شده باشند.
گاهی برخی از فرت های بالایی برای نواختن سولو سرعتی ،اسکالپ می شوند. ، نمونه های معمول ،شامل فرتبرد نیمه اسکالپ شده هستند(یعنی از فرت 12 تا آخرین فرت ، که مورد استفاده ی ” Kiko Loureiro ” از گروه ” Angra ” قرار می گرفت ) یا تعداد کمی از فرت های بالایی اسکالپ شده اند (19-24 و 17-22 و …)که مورد استفاده ی گیتاریست هایی مانند استیو وی(Steve Vai) قرار می گرفته اند.
هنگامی که اسکالپ کردن با دست انجام شود ،گاهی اوقات فرت برد ها می توانند درنیمه زیر سیم ر یا سل اسکالپ شوند ، مانند شیوه ای که سازنده ی ترکی ، ” Kenan Turgut ” بدان عمل می کند.
نکته ای که باید در نظر گرفته این است که سوهان کاری چوب در زمان اسکالپ کردن بر نقوش ساز هم اثر می گذارد ،بنابراین فینگربردهای دارای نقش های پیچیده معمولا” برای اسکالپ کردن مناسب نیستند.چون ممکن است به طرح روی دسته آسیب برسد.به همین دلیل آسان تر است که از نقطه یا قطعه های نشانه روی دسته ،استفاده شود
مزایا و معایب :
طبیعت ” scooped out” فینگبربرد های اسکالپ تغییراتی را در روش نواختن گیتار پدید می آورد .از همه آشکار تر این که نوک انگشت فقط در تماس با سیم است نه باخود فینگربرد ، که باعث اصطکاک کمتر در بند هاو ویبراتوها میشود ، درنتیجه کنترل بیشتری هنگام نواختن به وجود می آید .
اما این موضوع یکی از معایب اصلی نیز هست ،برای بسیاری از نوازندگان به ویژه تازه کار ها نواختن با یک فینگربرد اسکالپ آسان نیست ،(اگر سیم ها برای نوازنده سبک باشند ویانوازنده فشار زیادی به فینگربرد بیاورد نیاز به تمرین زیادی برای نواختن صحیح با این نوع فینگربرد دارد .)
نوازنده باید ابتدا با انگشت گذاری درست (بدون لمس صفحه) آشنا شود که زمان می برد ،نواختن یک فینگربرد اسکالوپ نیاز به فشار معینی دارد. فشار زیاد فرکانس صدا (نت) را تغییر می دهد و فشار کم پدیدآمدن صدای گز را در پی دارد ، درتنیجه بیشتر گیتاریست ها از فینگربردهای رایج در سازهایشان بهره می برند.
فینگربرد فرت بندی نشده در سازهای زهی-آرشه ای معمولا” برآمدگی(Scoop) ملایمی در درازا دارند ، به طوریکه اگر یک لبه ی صاف پهلوی آن قرار گیرد به موازات سیم خواهد بود (اما انحنای ناچیزی دارد )
معمولا” برآمدگی به میزان ناچیزی در طرف سیم های بم بیشتر از سمت زیر است .
تفاوت جنس سیم ها یا تفاوت استایل نواختن سبب تفاوت در مقدار اسکوپ می شود .سیم های طبیعی(ساخته شده از روده) نیاز به بیشترین اسکوپ و سیم های استیل (فولادی) کمترین مقدار رادارند . برای ویولن 4/4 با سیم های سل ، ر ،لا 0.75 میلیمتر گودی در سیم سل و بین نیم تا 0 گودی زیر سیم می، دارند ،که معمولا” در سازهای مدرن از استیل است .
درگیتار ها ، به ویژه گیتارهای الکتریک و با سیم استیل ، پیچ تنظیم انحنای دسته (relief)قابلیت تنظیم و تغییر کشش سیم هارا دارد .گیتار های کلاسیک به پیج های تنظیم نیاز ندارند که ناشی از کشش کمتر سیم های نایلون است ،اما هنوز باید برخی درجه های تنظیم را داشته باشند.
منبع : guitaracademy.ir
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)