در این درس مقدمات ورود به این دوره برایتان تشریح شده که لازم است به دقت مطالعه نمائید،
اگر شما در ابتدای راه موسیقی هستید شاید این درس برایتان سنگین باشد، ولی نگران نباشید، بزودی این مفاهیم برایتان قابل فهم و شیرین خواهد شد. بازهم می گوئیم که در ابتدای راه موسیقی صبوری لازم است که باید توسط هنرجو خرج شود.
هنر موسیقی: هنر بیان احساسات به وسیله صداهاست که مهمترین عوامل تشکیل دهنده موسیقی صدا و ریتم هستند.
حامل: پنج خط افقی و موازی که نت ها را بر روی و بین خطوط آن می نویسیم.
اعدادی که روی خطوط نوشته شده، نشانگر ترتیب خطوط می باشند.
کلید: علامتی است که نام و موقعیت نت ها را مشخص می کند.
کلیدهائی که در موسیقی بکار می روند:
کلید دو کلید فا کلید سل
کلید سل : مبنایش خط دوم حامل پنج خطی است و با کلید سل نتی که بر روی خط دوم حامل پنج خطی قرار می گیرد سل نامیده می شود و بقیه نت ها (چه بالاتر و چه پایین تر) به نسبت آن شناخته می شوند.
نام نت ها عبارتند از : دو ر می فا سل لا سی
برای یاد گیری و به خاطر سپردن نت ها بر روی خطوط حامل بهتر است در ابتدا بطور جداگانه نت های روی خطوط و سپس نت های بین خطوط را به خاطر بسپارید.
نت هائی که روی خطوط حامل نوشته می شوند عبارتند از:
نت هائی که بین خطوط حامل نوشته می شوند:
و دو نتی که زیر خط اول و بالای خط پنجم حامل نوشته می شوند:
در اینجا تمامی نت هایی که بر روی حامل پنج خطی قرار میگیرند به ترتیب نشان می دهیم:
برای ترسیم نت های بم تر و زیرتر در حامل پنج خطی از خطوط اضافی استفاده می کنیم.
خطوط اضافی: خطی است کوچک و افقی که در زیر و بالای حامل رسم می شود.
تصویر بالا تمامی نت هایی که آموختید را به ترتیب نشان می دهد.
در یک قطعه موسیقی معمولا تمامی نت ها دارای کشش های مساوی و مشابه نیستند، بلکه کشش ها متفاوت و متنوع اند.
برای نشان دادن امتداد کششهای نت ها در موسیقی هفت شکل بکار می رود:
وقتی دو یا چند نت چنگ، دولاچنگ، سه لاچنگ و یا چهارلاچنگ در کنار یکــدیگر قرار گیرند معمولا به این صورت رسم می شوند:
سکوت: در طی اجرای یک آهنگ گاه لازم است که موسیقی برای لحظه ای ساکت شود.
علامت های سکوت نیز مانند علامات نت ها دارای شکل ها و ارزش های گوناگونی می باشند که عبارتند از:
سکوت چهارلاچنگ سکوت سه لاچنگ سکوت دولاچنگ سکوت چنگ سکوت سیاه سکوت سفید سکوت گرد
موسیقی ضربی: تشکیل شده از تقسیم های زمانی مساوی است ولی موسیقی بدون ضرب چنین نیست، همچون گوشه های ردیف موسیقی ایران که اکثرا فاقد وزن و ریتم می باشند، و اصطلاحا به این نوع موسیقی، موسیقی آوازی گفته می شود.
میزان های هر قطعه ضربی را به صورت کسر می نویسند.
مانند : 6/16 , 6/8 , 4/4 , 3/2 , 2/4 و . . . . .
هر یک از میزان های موسیقایی دارای تعدادی ضرب است و معمول ترین میزان ها عبارتند از: میزانهای دو ضربی ، سه ضربی و چهار ضربی.
کسر میزان : عدد صورت در کسر میزان نشان دهنده تعداد واحد ضربه در هر میزان است و عدد مخرج ارزش زمانی هر واحد ضربه را مشخص می کند و معلوم می کند که نت گرد به 8 , 4 , 2یا 16تقسیم شده است.
به طور مثال در کسر 4/4 عدد صورت نشان می دهد که در هر میزان چهار واحد ضربه وجود دارد و عدد مخرج نشان می دهد نت گرد برعدد 4 تقسیم شده و هر واحد ضربه در کسر 4/4 برابر با ارزش زمانی سیاه می باشد.پ
به طور کلی میزان ها به سه دسته تقسیم می شوند: میزان های ساده ، ترکیبی و لنگ.
در این دوره آموزشی با برخی از میزان های ساده و ترکیبی آشنا خواهید شد.
برای مثال در پایین صفحه 3 میزان در کسر میزان 2/4 نوشته شده است، که در آن خط میزان، میزان، ضرب های هر میزان و دولاخط پایان را نشان داده ایم.
میزان خط میزان میزان خط میزان میزان
دولاخط پایان ضرب دوم ضرب اول ضرب دوم ضرب اول ضرب دوم ضرب اول
کسر میزان های دو ضربی ساده عبارتند از:
در هر میزان دو واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی سفید 2/2
در هر میزان دو واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی سیاه 2/4
در هر میزان دو واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی چنگ 2/8
کسر میزان های سه ضربی ساده عبارتند از:
در هر میزان سه واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی سفید 3/2
در هر میزان سه واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی سیاه 3/4
در هر میزان سه واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی چنگ 3/8
و کسر میزان های چهار ضربی ساده عبارتند از:
در هر میزان چهار واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی سفید 4/2
در هر میزان چهار واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی سیاه 4/4
در هر میزان چهار واحد ضربه و هر واحد ضربه با ارزش زمانی چنگ 4/8
موسیقی اصیل ایرانی متشکل از هفت دستگاه و پنج آواز اصلی می باشد که متفاوت بودن فواصل و حالاتشان آنها را از یکدیگر متمایز می سازد.
دستگاه ها عبارتند از:
شور ماهور سه گاه چهارگاه راست و پنجگاه نوا همایون
و آوازها عبارتند از :
دشتی ابوعطا بیات ترک (زند) افشاری بیات اصفهان
جای نت ها و نام آنها بر روی دسته ساز :
در صفحه رو به رو مشاهده می کنید که نت های اصلی به وسیله دایره مشخص شده و بقیه نت ها، نت های فرعی می باشند.
نت های ( می و فا ) و همین طور (سی و دو ) در مجاورت یکدیگر می باشند و بین آنها نت فرعی وجود ندارد.
دقت داشته باشید، اسامی نت های سیم دوم در صورتی که کوک آن (سل) باشد بدین گونه که نوشته ایم خواهد بود و با تغییر کوک سیم دوم، اسامی نت های آن نیز تغییر خواهد کرد، ولی اسامی نت ها بر روی سیم اول ساز همیشه به همین گونه که نوشته شده است می باشد.
اسامی نت های سیم اول
دو
ر کرن
ر
می بمل
می کرن
می
فا
سل بمی
سل کرن
سل
لا بمل
لا کرن
لا
سی بمل
سی کرن
سی
منبع : مرکز موسیقی سدا
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)