Lawrence Cecil Adler , 1914 – 2001
سازدهنی‌ها، همه جا هستـنـد؛ در فیلم‌هایی از جنــگ جهانـی دوم ۱ در فیلم‌هایی از جنگ‌های داخلی آمریکا ۲ در فیلم‌هایی راجع به افسردگی و ماتم ۳
و به همین ترتیـب شمـا می توانیـد سازدهنی هـا را درکـارخانـه هـای ماشین سازی، در دسته گانگسترها و در جیب گاوچران های آوازخوان، پیدا کنید.
در دنیای بلوز، پاپ، جـاز و راک، صدای سازدهنی ها به گوش مـی رسند. سازی کوچک که انواع صداها از آن به گوش می رسد. آنچه که به وسیله لیتل والتـر(Little Walter)، جونیور ولز (Junior Wells)، هاولین ولف (Howlin’ Wolf)، جیمز کاتن (James Cotton) یا میک جگر (Mick Jagger) نواخته می‌شود همگی ساز دهنی یا هارمونیکا هستند، اما هر یک صدایی منحصر به خود دارند.
Larry Adler – Concierto di Aranjez
هارمونیکا که نوای آن سالهاست روح و قلب جهانیان را تسخیر کرده، سازی ساده و بی تکلّف است. از موسیقی کلاسیک گرفته تا کانتری گاوچران‌ها، از آهنـگهـای احساسی دور آتش کمـپ گرفته تا هیجان راک اند رول (Rock and Roll)، تا غصّه‌های یک بلوزنواز تنها در نیمه شب، همه و همه با یک ساز ساده قابل اجرا هستند و کوچک و قابل حمل بودن و راحتی نوازندگی، آن را به یکی از پر طرفدارترین سازها تبدیل کرده است.
اوتیس اسپن (Otis Span) پیانیست مادی واترز (Muddy Waters) که یکی از بزرگترین و تاثیر گذار ترین آهنگسازهای سبک بلوز است می گوید: ‘هارمونیکا مادر گروه موسیقی بلوز است’.
با انتخاب هارمونیکا برای یادگیری و نواختن، شما به مسیری طولانی از نوازندگانی که قلبشان را از میان یک قطعه کوچک حلبی به تراوش در می‌آورند، میپیوندید.
از نظر تاریخی، چینی های باستان نوعی سازدهنی با زبانه های چوبی داشته اند و موتسارت قطعه ای برای سازدهنی شیشهای (یک ساز کاملاً متفاوت متشکل از یک سری قطعه شیشه‌های کوک شده) نوشت.
سازدهنی کروماتیک و دیاتونیک
هارمونیکا دارای دو نوع اصلی است. نوع اول آن در گام کروماتیک است (Chromatic Harmonica) و همانطور که انتظار می رود، تمام نتهای گام کروماتیک (اعم از پرده و نیم پرده) توسط آن قابل اجرا است. از نظر ظاهر، این ساز دارای یک کلید در انتهای آن است که با فشردن آن، چه در حالت مکش (Draw) و چه در حالت دمش (Blow)، نت مربوط به هر سوراخ نیم پرده بالاتر نواخته می شود.
ساز دهنی کروماتیک برای قطعاتی مناسب است که ملودی قطعه در گامی با بیش از ۷ نت است. به همین دلیل این ساز معمولا در موسیقی پاپ، جز و کلاسیک استفاده می شود. ‘ژان توتس تیلماتز’ (Jean Toots Thielemans)؛ یکی از بزرگترین نوازندگان این ساز به سبک جز است و سبک او، تحولی در نوازندگی این ساز ایجاد کرد.
بزرگترین نوازندگان هارمونیکای کروماتیک ، Stevie Wonder، Robert Bonfiglio و Larry Adler هستند و گروه ‘جری مورادز هارمونیکتز’ (Jerry Murad’s Harmonicats)، بسیاری از قطعات کلاسیک را به صورت کوارتت هارمونیکا اجرا کردند.
John Mayall – Exercise in C Major for Harmonica – Jazz Blues Fusion
نوع دیگر این ساز، در گام دیاتونیک است (Diatonic Harmonica). همان گونه که از نام این ساز معلوم است، این نوع هارمونیکا در گام های کروماتیک ساخته می شوند و تنها دارای نتهای موجود در آن گام می باشند.
بنا بر این بسته به گام یک قطعه موسیقی، از هارمونیکا با کلید همان گام استفاده می شود و برای نواختن سایر نتهایی که در گام مربوط وجود ندارند از تکنیک های خاص زبان، حنجره و لب استفاده می شود.
به هارمونیکای دیانونیک، هارپ (Harp) نیز می گویند. این نوع ساز متداول ترین نوع هارمونیکا است و در موسیقی راک، فولک و به خصوص بلوز از آن استفاده می شود. مطرح ترین نوازندگان این ساز افرادی چون سانی بوی ویلیامسون ۲ (Sonny Boy Williamson II)، سانی تری (Sonny Terry)، چارلی ماسل وایت (Charlie Musclewhite)، لیتل والتر (Little Walter) و … بوده اند که هر کدام به نوعی با تکنیک های بدیع، تحولی در نوازندگی این ساز ایجاد کردند.
امروزه صدای دلنشین این ساز در آهنگهای باب دیلن (Bob Dylan)، بروس اسپرینگستین (Bruce Springsteen) و نیل یانگ (Niel Young) به گوش می رسد.
Sonny Boy Williamson & Memphis Slim – Harmonica Blues
سازدهنی دیاتونیکی (Diatonic) که ما هم‌اکنون میشناسیم، در اوائل قرن نوزدهم، در آلمان ساخته شده است. این ساز بوسیله موج مهاجرین ترک کننده آلمان، به ایالات متحده و بریتانیا برده شد و در اواسط قرن نوزدهم، در سراسر جهان، نواخته می‌شده است.
به دلیل ارزانی این ساز، بسیاری از سیاه پوستان فقیر آمریکا، از این ساز برای نواختن موسیقی تنهایی خود استفاده می کردند تا جایی که امروزه این ساز، به یکی از متداول ترین سازهای موسیقی بلوز تبدیل شده است.
Robert Bonfiglio – Bridge over troubled water
سازدهنی کروماتیک (Chromatic) نیز در سال ۱۹۱۸ اختراع شد و در دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ به خصوص در اروپا، بسیار مشهور شد. به هر حال هارمونیکا، سالیان سال است که در دستان میلیونها نوازنده بوده است و صدای آن بیانگر احساسات، هیجانات، شادی ها، غمها و آرامش آنها بوده و خواهد بود.
در آینده در مورد انواع هارمونیکا، تکنیک های نوازندگی و نحوه انتخاب این ساز بیشتر خواهیم گفت.
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)