خوب این راه هایی دارد که باید با آگاهی و تسلط و اشراف بر مقام و گوشه های موسیقی ردیفی به آن عمل کرد و باید بدانیم ازچه درجه ای ازمقام به چه درجه ای حرکت کنیم تا کار درست از آب درآید و البته همه اینها برای ایجاد تنوع و خارج شدن ازیکنواختی درموسیقی است اما نه تنها در مرکب خوانی بلکه حتی در آهنگسازی و کمپوزیسیون هم مدگردی ها و تغییرات از قبل مشخص است. مدولاسیون های دور و نزدیک و غیره. مرکب خوانی نوای آقای شجریان از بهترین نمونه های مرکب خوانی است.
و جزء معدود نمونه ها البته!
بله. اما در مورد مرصع خوانی نمونه دقیقی نداریم و آنچه عنوان کردم برداشت خود بنده بود. البته درنهایت تمام این شیوه ها باید منجر به زیبایی و خلق آثار جدید در آواز بشود، نه اینکه فقط تکرار کار گذشتگان باشد و پس، درعین حال باید به گوش مخاطب جذاب و زیبا بیاید چون شنونده معمولی، کاری به اختلاف شیوه ها و نظرات تخصصی آوازی ندارد بلکه عناصر زیبایی شناسی که بطور غریزی در همه انسانها وجوددارد شامل صدای خوب، ادوات و تحریر بجا و مناسب، شعر مناسب و ارائه خوب و درست آن و غیره همه از جمله مواردی هستند که شنونده و مخاطب آواز می طلبد.
شما در کار آواز دغدغه مرکب خوانی نداشتید؟ اینکه مسیرهای تغییر مد و دستگاه را شناسایی کنید و از آنها استفاده کنید و حتی به شاگردانتان بیاموزید. این تغییر مدها و حالتها پتانسیل بالایی در زیباتر شدن، جذاب تر شدن و حتی منطقی تر شدن آواز ایجاد می کند. از آن جهت که مثلاً در خواندن یک غزل حافظ که معمولاً ارتباط عمودی مستقیمی بین ابیات نیست، مدولاسیون می تواند در بیان حس و حال ابیات مختلف کمک شایانی بکند و این تغییر فضاهای پی در پی (همانند آنچه که در قرائت قرآن، امروزه استفاده می شود) جذابیت یک اجرای خوب را دو چندان می کند. البته با توجه به سختی های این کار و نیازش به دانش و اشراف کامل به بحث فواصل و مدها و غیره، در این حوزه، مثل خیلی حوزه های دیگر، کار کم شده است. خواننده ای که با یک ساز آشنا نباشد، یا با سلفژ آشنا نباشد، هرگز به سطحی که بتواند مرکب خوانی یا مرصع خوانی! کند نخواهد رسید. شاید به عنوان یک تغییر دستگاه مشخص، بیاموزد که مثلاً از نوا چگونه به سه گاه رفته و بازگردد اما این صرفاً یک یادگیری کورکورانه خواهد بود و خود خواننده از اینکه چه کرده و چه اتفاقی افتاده مطلع نیست. نظر شما چیست و در این حوزه، شما چه کرده اید؟
بدون تعارف این پرسش مطرح است که چرا خوانندگان ما سراغ مرکب خوانی نرفته اند و نمی روند؟ نکته همان است که شما فرمودید. بحث فواصل و سلفژ و ساز. نقطه شروع و پایان مدگردی کجا باید باشد؟ یک خواننده تنها با آشنایی با آن مقولات است که این راه ها و این مسیرهای مدال را می تواند درک کند. یادگیری محدود و سینه به سینه اینگونه مسائل که کاملاً علمی هستند بی فایده و اساساً غیر ممکن است.
خواننده باید بداند از چه درجه ای چه کاری بکند برای فلان مدولاسیون. با عدم وجود دانش و تخصص لازم در مورد ساز و سلفژ، حتی سطح آواز صرفاً در یک دستگاه هم افول خواهد داشت چون خواننده کورکورانه می خواند و تحلیلی از آنچه می خواند ندارد.
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)