موسسه ی جهان عرب (DU MONDE ARABE) ، پاریس، فرانسه (1987-1981). معمار: استودیوی معماری ژان نوول(Jean Nouvel) . گیلبرت لزنس (Gilbert Lézénès)، پیر سوریا (Pierre Soria). تصویر © جورجس فسی(Georges Fessy)
مشربیه(شناشیل) یا mashrabiya ظریف در خاورمیانه چندین قرن است ،حفاظ موثری در برابر نور شدید خورشید است. اگرچه، امروزه این عناصر بازشوی سنتی اسلامی با ویژگی مشبک خود ، به عنوان تزیینی شرقی برای پوشاندن سراسر ساختمان استفاده می شود و هویتی محلی و وسیله ی سایه اندازی برای سرمایش را فراهم می آورد. در حقیقت، طراحان حتی سازه های چوبی محلی را به سیستم های روشنایی با تکنولوژی پیشرفته تبدیل کرده اند.
ژان نوول (Jean Nouvel) یکی از معماران پیشرو است که تاثیر زیادی روی مبحث شناشیل های مدرن داشته است. موسسه جهان عرب (du monde arabe) در پاریس مقدم بر دو ساختمانی است که او در خاورمیانه برای نور زننده ی خورشید طراحی کرد: برج دوحه (Doha Tower)، که کاملا بوسیله ی تعریف جدیدی از شناشیل، پیچیده شده است و موزه ی لوور ابوظبی( Louvre Abu Dhabi museum) با گنبد نورانی آن.
جزییات مشربیه. خانه ی سحیمی (Maison es Suhaymi)، قاهره، مصر . تصویر © جرارد داچر(Gérard Ducher) .در Wikimedia
مشربیه (شناشیل) قدیمی جنبه های فرهنگی، بصری و فنی را با هم ادغام می کند. توری پنجره که اغلب از سمت خیابان پیدا هستند که دیدی محتاطانه را فراهم می آورد و اجازه می دهد هوای خنک از طریق نما انتقال یابد.این شبکه سازی فرصت دیدن محیط را فراهم می آورد، اما خود بیننده با کمک شدت روشنایی در خارج و توری تیره ی داخل، پنهان باقی می ماند. از نقطه نظر حرارتی،ساختار سنتی باز جریان دائم دلپذیری از هوا را گسترش می دهد و فضای داخل بعلاوه ی گلدان هایی که با آب آشامیدنی پر شده اند را خنک می کند. استادکاران مهارت های مخصوصی را در سرهم کردن این توری ها بدون استفاده از میخ کسب کرده اند- رویکردی حداقلی و ظریف که مشربیه های مدرن و پیشرفته اغلب دارای آن هستند.
برج دوحه ، دوحه، قطر (2002 – 2012) . معمار : آتلیه ی ژان نوول . تصویر © CSCEC
چندین ساختمان جدیدتر در خاورمیانه این روش پنجره ی شرقی را به نمای دوگانه تبدیل کرده اند تا از بار سرمایش فضای داخلی بکاهند، مانند موسسه ی مصدر (Masdar Institute) در ابوظبی که توسط فاستر و شرکا (2010) طراحی شد یا برج دوحه در قطر که توسط ژان نوول(2012) ساخته شد. برج دوحه با 200 متر ارتفاع ، تزیینات غنی چند لایه ای دارد. این ساختمان هویتی محلی را به نمایش می گذارد و خود را از آسمان خراش های معمولی دارای ساختار خنثی نمای شیشه ای جدا می کند. چهار عنصر آلومینیومی با الگویی خاص چیده شده اند که در پاسخ به جهت های شمالی ،جنوبی، شرقی و غربی سوراخ هایی با درصد متفاوت دارند. در این ساختمان از تقسیمات فرعی قطعات کوچک برای رسیدن به یک سطح قابل قیاس با جزییات نمای کامل، صرف نظر شده است.
لوور ابوظبی (LOUVRE ABU DHABI)، ابوظبی، امارات متحده ی عربی (2007- در حال ساخت)، معماری و تصویر از آتلیه ژان نوول، Artefactory، TDIC، لوور ابوظبی
در موزه ی لوور ابوظبی آینده ، ژان نوول توری های عمودی را به عناصر سقفی افقی برگردان کرد. این ساختمان که به شکل یک گنبد فشرده است، از چندین لایه ی فلزی برای بهینه سازی وضعیت حرارتی فضای داخلی، تشکیل شده است. چنانچه ژان نوول در مصاحبه های خود با National توضیح می دهد ، لوور ابوظبی در بردارنده ی عوامل نور جنبشی خواهد بود:” نور خورشید از طریق دو سوراخ عبور می کند ، سپس سوراخ سوم مانع آن می شود. اما طولی نمی کشد که به پرتوهایی تبدیل می شود که حرکت می کنند و ما لکه هایی از نور را دریافت می کنیم که ظاهر می شوند و ناپدید می گردند ، بزرگ می شوند و منقبض می شوند… این امر، عامل جنشی است که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است زیرا 30 تا 40 ثانیه یک لکه را خواهید دید که بزرگ تر می شود و لکه ی دیگری ناپدید می شود.”
موسسه ی جهان عرب (INSTITUT DU MONDE ARABE)، پاریس، فرانسه(1987-1981). معمار: استودیوی معماری ژان نوول، گیلبرت لیزنس، پیر سوریا(Pierre Soria). تصویر © جرج فسی (Georges Fessy)
ژان نوول در موسسه ی جهان عرب (1987) یک طراحی مجدد پویا و دینامیک از توری بومی عربی به نمایش گذاشته است. دیافراگم های با حساسیت نوری 27.00، مقدار نور روز ورودی به ساختمان را تنظیم می کنند. بریس سولئیل(brise soleil) فلزی در نمای جنوبی که از فاصله ی نزدیک قابل مشاهده است، جزییات ریز و دقیقی شبیه به آن مشربیه های سنتی دارد. در ابتدا این ساختار ممکن است مانند یک نقش تزیینی عربی به نظر آید ، اما کارایی آن ،فیلتر کردن نور روز به صورت دینامیکی و پویا بسته به شرایط آب و هوایی خاص است.
نمای مشربیه ای برج های البحر(Al Bahr Towers) ، ابوظبی، امارات متحده ی عربی. معمار: Aedas بریتانیا، تصویر © کریستین ریشترز(Christian Richters)
این رنسانس فعلی مشربیه در سیستم توری واکنشی در مقیاس بزرگ ابوظبی با برج های البحر(Al Bahr Towers) توسط ایداس (Aedas)، به اوج می رسد. این توری های پویای واکنشی نسبت به خورشید، دسترسی برج ها به خورشید را کاهش می دهند. با استناد به Aedes، شیشه ی رنگی روشن ورود نور روز را همیشه و نه تنها برای شرایط دمای بحرانی، کاهش می دهد. این سیستم حتی شامل حدود 2000 مدول چتر مانند در هر برج است که دارای پانل های فتوولتائیک هستند.
نمای مشربیه ای برج های البحر(Al Bahr Towers) ، ابوظبی، امارات متحده ی عربی. معمار: Aedas بریتانیا، تصویر © کریستین ریشترز(Christian Richters)
با پیشرفت مشربیه(شناشیل) از دوران باستان تا مدرن، نقش توری ها از یک لایه ی محافظ در مقابل دید از خارج به عنصری تغییر کرده است که بینندگان خارج را مجذوب می کند. طراحی نمای شرقی، با بازی پیچیده ی نور و سایه ، عمق فضایی، و جزییات فاخر و ظریف خود بیشتر از آنکه استفاده از نمای شیشه ای قابل تعویض باشد، بیانیه ای روشن از ریشه داشتن این ساختمان در تاریخ محلی را ارائه می دهد. علاوه بر این، حسگرهای مدرن و فناوری اطلاعات باعث می شوند که مشربیه ها مطابق با آینده شوند و راهی شگفت انگیز برای کنترل پویای هر نقطه از سایه برای رسیدن به سایه و جو مطلوب هستند.
نمای مشربیه ای برج های البحر(Al Bahr Towers) ، ابوظبی، امارات متحده ی عربی. معمار: Aedas بریتانیا، تصویر © کریستین ریشترز(Christian Richters)
اهمیت نور، ستون ماهیانه ی نور و فضا، توسط توماس شیلکه نوشته شده است. او که در آلمان ساکن است مجذوب نورپردازی در معماری است و در شرکت نور پردازی ERCO کار می کند. مقالات متعددی منتشر کرده و در نوشتن کتاب “Light Perspectives” همکاری داشته است.
برای دیدن عکس های بیشتر آلبوم زیر را مشاهده کنید.
Thomas Schielke. “Light Matters: Mashrabiyas – Translating Tradition into Dynamic Facades” 29 May 2014. ArchDaily. Accessed 04 Jun 2014.
مقداد علی بخشی هستم. موسیقی دان، برنامه نویس، متخصص هوش مصنوعی، علم داده، متخصص بلاکچین و توسعه دهنده ربات های هوشمند.
دانش آموخته مقطع ارشد و دکتری دانشکده فنی دانشگاه تهران هستم. با سابقه تدریس درس برنامه نویسی در دانشگاه (پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران)
maghalehaE ke entekhab mikonin khuban.merc